Jak sobie radzić z przemocą domową?
Ubliżanie i drwiny to także przemoc

Wciąż panuje przekonanie, że lepiej nie wtrącać się w sprawy sąsiadów. A jeśli dochodzi u nich do przemocy? Wtedy to nie są już ich prywatne sprawy. Przemoc domowa jest przestępstwem!

Przemoc domowa dotyka głównie nas, kobiet. Jak wynika z policyjnych statystyk, w ponad 90 proc. przypadków przemocy właśnie kobiety i ich dzieci są ofiarami. Policja jest pierwszą instytucją, która musi zapewnić ochronę ofiarom. Zakłada też takim osobom tzw. Niebieską Kartę.

Nasz prawnik wyjaśnia, jakie czyny są uznawane przez kodeks karny za przemoc domową. Tłumaczy, jakie prawa mają ofiary tej przemocy i kto ma obowiązek im pomagać.

Czy przemoc ma miejsce tylko wtedy, gdy są widoczne ślady pobicia? Takie przekonanie jest powszechne. Tymczasem nie trzeba mieć siniaków ani innych obrażeń, żeby być ofiarą przemocy domowej. Mamy z nią do czynienia, gdy członek rodziny, zazwyczaj mąż lub partner, próbuje zdominować nie tylko fizycznie, ale też psychicznie żonę (partnerkę), dzieci, rodziców, dziadków, teściów, itd. Istnieją przepisy prawa, które określają, jakie działania uznaje się za przemoc domową. Od 21 listopada 2005 r., obowiązuje specjalna ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Zgodnie z tą ustawą, przemoc domowa to wszelkie groźby oraz incydenty przemocy lub nękania fizycznego, psychicznego, seksualnego, ekonomicznego i emocjonalnego między osobami, które żyją w małżeństwie, w związku partnerskim lub są członkami tej samej rodziny. Przepisy nie określają, jak często mają pojawiać się te czyny lub jak długo mają trwać, aby były uznane za przemoc domową. To może być nawet jeden czyn!

O jeden raz za dużo


Jakie są najczęstsze przejawy przemocy domowej?

Przemoc fizyczna to: wszelkie bicie, kopanie, szczypanie, popychanie, szarpanie za włosy, itd.

Groźby to m.in.: agresywna gestykulacja, zastraszanie przy wykorzystaniu przewagi fizycznej, niszczenie sprzętów, tłuczenie naczyń, walenie w ściany.

Nękanie to np.: śledzenie i sprawdzanie drugiej osoby, podsłuchiwanie rozmów telefonicznych, otwieranie jej listów, poniżanie i zawstydzanie przy innych.

Przemoc psychiczna to m.in.: ubliżanie, drwiny, uniemożliwianie kontaktów z rodziną lub znajomymi, opowiadanie innym osobom kłamstw o partnerze.

Przemoc seksualna polega zazwyczaj na zmuszaniu groźbą do współżycia płciowego lub współżycie wtedy, gdy druga strona tego nie chce. Takie czyny, a tym bardziej gwałt (także w małżeństwie) są przestępstwem. Sprawca może odpowiadać za to z art. 197 kodeksu karnego.

Przemoc ekonomiczna to m.in. grożenie niedawaniem pieniędzy na życie, gdy nie spełni się żądań partnera dotyczących np. sposobu wychowywania dzieci, wydzielanie kwot pieniędzy, które nie zaspokajają niezbędnych potrzeb rodziny, itd.

Paragrafy na sprawców

Wszelkie przejawy przemocy domowej są przestępstwem i podlegają karze:
- od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności za znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy (np. w konkubinacie) albo nad osobą małoletnią lub nieporadną ze względu na swój stan psychiczny lub fizyczny (art. 207 § 1 kodeksu karnego);

- od 1 roku do 10 lat pozbawienia wolności za czyn określony w § 1 art. 207 k.k., jeżeli był on połączony ze stosowaniem przez sprawcę szczególnego okrucieństwa;

- od lat 2 do 12 lat pozbawienia wolności za czyn określony w § 3 art. 207 k.k., jeśli jego następstwem jest targnięcie się pokrzywdzonej osoby na własne życie.

Przemoc domowa opisana w art. 207 k.k. jest przestępstwem ściganym z urzędu. To oznacza, że w takich sprawach policja oraz prokuratura prowadzą postępowanie bez względu na to, kto zgłosi to przestępstwo (np. sąsiedzi, kurator, pracownik socjalny, itd.). Ofiara przemocy nie musi wyrażać zgody na prowadzenie postępowania przeciwko sprawcy.

Dowody przeciw sprawcy

Aby prokuratura prowadząca postępowanie przeciwko sprawcy przemocy domowej mogła wystąpić z aktem oskarżenia do sądu, potrzebne będą dowody. Mogą to być m.in.:

-obdukcja lekarska (w przypadku przemocy fizycznej);

-zeznania świadków, czyli członków rodziny, sąsiadów, a także osób, które pośrednio wiedziały o fakcie przemocy (np. personel ośrodka pomocy społecznej, gdzie ofiara przemocy zwracała się o pomoc);

-zeznania ofiary przemocy;

-zaświadczenia o pobytach w ośrodkach i centrach pomocy dla ofiar przemocy.

Obdukcja lekarska

Jest to zaświadczenie, w którym lekarz opisuje stwierdzone obrażenia ciała. Może podać też prawdopodobną przyczynę tych obrażeń. Jednak dowodem w sądzie może być także dokumentacja medyczna potwierdzająca, że ofiara przemocy leczyła się ze skutków pobicia. Dowodem dla sądu będą wszelkie zapiski lekarza w historii choroby.

Zeznania świadków

Często jedynym świadkiem przemocy jest sama ofiara. Dlatego tak ważne są jej zeznania - w prokuraturze oraz w sądzie. Trzeba jednak pamiętać o tym, że osoba bliska względem podejrzanego (a potem oskarżonego) ma prawo do odmowy składania zeznań. Jeżeli więc sprawcą przemocy jest np. małżonek lub konkubent, a ofiarą żona (konkubina), to może ona odmówić składania zeznań. Ma prawo to zrobić nawet wtedy, gdy sama wcześniej złożyła zawiadomienie o przestępstwie. Ale uwaga! Odmowa składania zeznań nie musi oznaczać, że sprawa będzie umorzona. Jeśli są inni świadkowie lub inne dowody (np. obdukcja), to może być to wystarczające do prowadzenia postępowania.

Jeśli jesteś ofiarą przemocy

Pamiętaj, że ofiara przemocy domowej może skorzystać z wielu szczególnych praw. Przysługują one jej w kontaktach z policją, prokuratorem, a także na sali sądowej.

Wezwij policję

Policja ma obowiązek przyjąć wezwanie i stawić się jak najszybciej. Masz prawo poprosić funkcjonariuszy o okazanie legitymacji służbowej. Warto zapisać ich dane wraz z numerem legitymacji. Te informacje mogą się przydać, gdybyś chciała składać na nich skargę lub wzywać jako świadków do sądu (będą musieli się stawić). Funkcjonariusze muszą sporządzić notatkę służbową i założyć Niebieską Kartę (o tym dokumencie piszemy dalej).

Ważne!
Jeśli czujesz się zagrożona, masz prawo zażądać, żeby zatrzymano sprawcę na 48 godzin. A jeśli jest nietrzeźwy, by odwieziono go do izby wytrzeźwień.

Zgłoś przestępstwo

Zaraz po interwencji policji lub np. następnego dnia, masz prawo zawiadomić prokuratora o popełnieniu przestępstwa. Możesz to zrobić ustnie lub pisemnie (listem poleconym lub składając pismo osobiście).

Prokuratura nie później niż w ciągu 6 tygodni od złożenia zawiadomienia o przestępstwie ma obowiązek odpowiedzieć, czy wszczyna postępowanie przeciwko sprawcy. Jeśli prokuratura odmówi, masz prawo złożyć zażalenie. Pamiętaj, że jako ofiara przemocy masz prawo też zapoznać się z aktami sprawy.

Ważne!
Jeśli sprawca przemocy po wszczęciu przeciwko niemu postępowania w prokuraturze nadal ci się odgraża, to są to groźby karalne (zgodnie z art. 190 § 1 k.k.). Jeżeli takie groźby wywołują obawę, że rzeczywiście zostaną spełnione, zgłoś to prokuratorowi. Takie zachowanie sprawcy może być podstawą do jego tymczasowego aresztowania.

Możesz być oskarżycielką posiłkową w sądzie. Gdy prokurator skieruje przeciwko sprawcy sprawę do sądu, to na pierwszej rozprawie masz prawo zgłosić, że chcesz być oskarżycielką posiłkową (obok oskarżyciela publicznego, czyli prokuratora). Jako osobie pokrzywdzonej przysługuje ci ten przywilej.

Oskarżyciel posiłkowy ma wiele uprawnień na sali sądowej, m.in.:

-ma prawo zadawać pytania oskarżonemu i świadkom;

-może składać wnioski (pisemnie lub ustnie podczas rozprawy) o przesłuchanie dodatkowych świadków, włączenie innych dowodów, np. nagrań;

-ma prawo mieć adwokata, także z urzędu;

-ma prawo przeglądać akta sądowe, sporządzać z nich notatki i kserokopie;

-ma prawo żądać uzasadnienia wyroku.

Ale uwaga!
Nawet jeśli nie zechcesz zostać oskarżycielką posiłkową, to również będziesz miała prawo do pozostania na sali rozpraw. Jednak w takiej sytuacji nie możesz zadawać pytań innym świadkom ani oskarżonemu. Możesz zgłaszać prokuratorowi wnioski i uwagi, ale sąd nie musi ich uwzględniać.

Żądaj odszkodowania

Gdy na skutek przemocy ty lub dzieci doznaliście uszczerbku na zdrowiu fizycznym lub psychicznym albo strat majątkowych (np. sprawca zniszczył sprzęty domowe), możesz domagać się od sprawcy odszkodowania za szkody i zadośćuczynienia za krzywdę. Na pierwszej rozprawie karnej możesz złożyć sądowi wniosek w tej sprawie (tzw. powództwo adhezyjne).

Natomiast gdyby toczyło się już postępowanie karne, to gdy zapadnie wyrok, można wnieść pozew cywilny w sprawie odszkodowania. Wówczas trzeba będzie opłacić wpis sądowy.

Co ci daje Niebieska Karta

Policjanci wezwani przez ofiarę przemocy lub inną osobę mają obowiązek wypełnić formularz Niebieska Karta. Wpisują do formularza dane osób poszkodowanych i sprawcy przemocy oraz datę i czas interwencji. Dokładnie opisują też formy przemocy użyte przez sprawcę, a także umieszczają informację, czy znajdował się on np. pod wpływem alkoholu.

Formularz Niebieska Karta trafia do dzielnicowego. Ten funkcjonariusz ma wiele obowiązków względem ofiar przemoc domowej:

-musi w ciągu 7 dni od daty interwencji skontaktować się z rodziną, w której miała miejsce przemoc;

-powinien zorientować się, jakie są potrzeby ofiar przemocy i podpowiedzieć, jakie instytucje mogą udzielić im pomocy (sam tam przekazuje dane rodziny za jej zgodą);

-musi systematycznie (co najmniej raz w miesiącu) odwiedzać rodzinę, by sprawdzić, czy domownicy są bezpieczni i jak zachowuje sią sprawca. Ważne! Gdy dzielnicowy nie dopełnia swoich obowiązków i nie służy ci pomocą, zgłoś to do jego przełożonego. Funkcjonariusze mają bowiem obowiązek realizować procedurę Niebieskiej Karty zgodnie z zarządzeniem nr 21 Komendanta Głównego Policji z 31 grudnia 2002 r.

Niebieską Kartę zakłada też pomoc społeczna (MOPS). Jest to załącznik do rodzinnego wywiadu środowiskowego i zawiera podobne dane jak formularz policyjny. Pracownicy socjalni mają obowiązek:

-wypełnić ten załącznik oraz określić w nim, jaka pomoc będzie udzielona rodzinie;

-kierować ofiary przemocy domowej do poradni psychologicznej i prawnej;

- stale odwiedzać tę rodzinę.

Ważne!
Jeżeli jesteś ofiarą przemocy domowej, to MOPS musi udzielić ci wsparcia bez względu na to, jaki jest dochód twojej rodziny.


Podstawa prawna:

ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (DzU nr 180/2005, poz. 1493).


Gdy jesteś świadkiem przemocy

Jeśli podejrzewasz, że u sąsiadów dochodzi do przestępstwa: nie bądź obojętna - art. 304 § 1 k.p.k. mówi bowiem, że każdy, kto dowie się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję; możesz przy zgłoszeniu zastrzec swoje dane do wiadomości wyłącznie prokuratora i sądu (zgodnie z art. 191 § 3 k.p.k.).

Ważne telefony

Ofiary przemocy w rodzinie mogą uzyskać porady pod numerami NIEBIESKIEJ LINII:

0-801-120-002 czynny od poniedziałku do soboty w godzinach 10.00-22.00 i w niedziele między 8.00 a 16.00 (poradnię prowadzi Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) lub

(0-22) 668-70-00 w dni powszednie od 14.00 do 22.00. Natomiast w poniedziałki i piątki w godzinach 18.00-22.00. odbywają się dyżury prawne (poradnię prowadzi Instytut Psychologii Zdrowia PTP).


  PRZEJDŹ NA FORUM